İnvestisiya – gələcəkdə qazanc və ya gəlir əldə etmək məqsədilə mövcud pulun, kapitalın və ya digər resursların müəyyən bir istiqamətdə yerləşdirilməsidir. Sadə dildə desək, bu gün əldə etdiyiniz gəlirin bir hissəsini gələcəkdə daha çox qazanmaq üçün istifadə etməkdir.
İnvestisiyanın əsas məqsədi yalnız qazanc əldə etmək deyil, həm də mövcud sərvətin dəyərini qorumaq və artırmaqdır. Çünki zamanla inflyasiya, bazar dəyişiklikləri və iqtisadi risklər pulun alıcılıq gücünü azaldır. İnvestisiya isə bu dəyər itkisinə qarşı bir müdafiə mexanizmi rolunu oynayır.
İnvestisiyanın əhəmiyyəti – Niyə investisiya etmək vacibdir?
Əgər sadəcə pulunuzu saxlayır və onu artırmaq üçün heç bir addım atmırsınızsa, zamanla həmin pulun real dəyəri azalacaq. Bu, inflyasiya deyilən iqtisadi proseslə əlaqəlidir.
Məsələn, bu il 100 manatla 10 məhsul alırsınızsa, növbəti il inflyasiya 10% olarsa, eyni 100 manatla yalnız 9 məhsul ala biləcəksiniz. Bu isə pulun alıcılıq gücünün azalması deməkdir.
İnvestisiya edərək:
- Pulunuzu inflyasiyadan qoruyursunuz,
- Uzunmüddətli gəlir əldə edirsiniz,
- Maliyyə müstəqilliyinə yaxınlaşırsınız,
- Passiv gəlir mənbələri yaradırsınız,
- Gələcəkdə daha sabit maliyyə planı qurmaq imkanı qazanırsınız.
Yəni “niyə investisiya etməliyəm?” sualının cavabı sadədir – pulun dəyərini qorumaq və gələcək maliyyə təhlükəsizliyini təmin etmək üçün.
İnvestisiyanın növləri
İnvestisiyanın bir çox növü mövcuddur və hər biri fərqli risk və gəlir səviyyəsinə malikdir. Əsasən dörd böyük kateqoriyaya bölünür:
1. Real investisiya
Əmlak, torpaq, avadanlıq və ya istehsal obyektləri kimi fiziki aktivlərə yönəldilən sərmayələrdir.
Məsələn, kirayə gəliri gətirən mənzil almaq və ya yeni bir müəssisə açmaq real investisiyaya aiddir.
2. Maliyyə investisiyası
Pulun səhmlərə, istiqrazlara, fondlara, bank depozitlərinə və digər maliyyə alətlərinə yatırılmasıdır.
Bu növ investisiya daha likvid və asan idarə olunan sahədir. Misal üçün, Yelo Bank-da istiqraz və ya depozit vasitəsilə gəlir əldə etmək maliyyə investisiyasına daxildir.
3. Qısamüddətli investisiya
Adətən 1 ildən az müddətə edilən investisiyalardır. Məqsəd sürətli gəlir əldə etməkdir.
Məsələn, qısamüddətli valyuta və ya fond bazarı əməliyyatları.
4. Uzunmüddətli investisiya
5-10 il və daha çox müddətə planlanan sərmayələrdir. Bu investisiyalar sabit gəlir və dəyər artımı təmin edir.
Misal: istiqrazlar, səhmlər, daşınmaz əmlak və ya investisiya fondları.
İnvestisiya vasitələri – Necə və harada investisiya etmək olar?
İnvestisiya etmək üçün müxtəlif maliyyə alətləri mövcuddur. Hər biri fərqli gəlir potensialı və risk dərəcəsi daşıyır:
İstiqrazlar: Müəyyən müddət sonra əsas məbləğlə birlikdə faiz gəliri təmin edən borc sənədidir. Azərbaycanda həm dövlət, həm də korporativ istiqrazlar mövcuddur.
Səhmlər: Şirkətlərin paylarını almaqla gəlir əldə etmə üsuludur. Səhmlərin dəyəri bazar dəyişkənliyinə görə artıb-azala bilər.
Depozitlər: Banklarda açılan əmanətlərdir. Təhlükəsiz, lakin gəliri məhdud investisiya formasıdır.
Daşınmaz əmlak: Mənzil, ofis, torpaq kimi fiziki aktivlərə sərmayə qoymaq uzunmüddətli gəlir üçün uyğundur.
Qızıl və digər qiymətli metallar: Ənənəvi “sabit liman” hesab olunur. İnflyasiya dövrlərində dəyərini qorumağa meyllidir.
İnvestisiya fondları: Müxtəlif maliyyə alətlərinə toplu şəkildə sərmayə qoymağa imkan verir, riskin bölüşdürülməsini təmin edir.
İnvestisiya şirkətləri və fondları
İnvestisiya şirkətləri fərdi və korporativ investorlar üçün müxtəlif investisiya məhsulları və portfelləri idarə edən təşkilatlardır.
Bu şirkətlər bazar analizləri aparır, müştərilərin risk profilinə uyğun gəlir planları hazırlayır və kapitalın səmərəli idarəsini təmin edir.
İnvestisiya fondları isə bir çox investorun vəsaitini birləşdirərək müxtəlif aktivlərə yönəldir.
Bu üsul sayəsində hər bir investor az məbləğlə belə böyük layihələrə və müxtəlif bazarlara sərmayə qoya bilir.
İnvestisiya riskləri və onların idarə olunması
İnvestisiyada qazanc qədər risk də var. Ağıllı investorlar riskləri tanıyır və onları minimuma endirməyə çalışır. Əsas risk növləri bunlardır:
Bazar riski: Qiymət dəyişkənliyi nəticəsində aktivlərin dəyərinin azalması riski.
Likvidlik riski: Aktivin tez bir zamanda pula çevrilə bilməməsi.
Faiz dərəcəsi riski: Faizlərin dəyişməsi istiqraz və depozit gəlirlərinə təsir edir.
Valyuta riski: Xarici valyutalarda olan investisiyalarda məzənnə fərqi zərəri yarada bilər.
Siyasi və iqtisadi risklər: Qlobal və yerli iqtisadi dəyişikliklər bazar sabitliyini poza bilər.
Riskləri azaltma üsulları:
- İnvestisiyanı çeşidləndirin
- Qısa və uzunmüddətli aktivlər arasında balans yaradın
- Etibarlı və tanınmış şirkətlərə yatırım edin
- Bazar analitiklərini izləyin və məlumatlı qərar verin
Azərbaycanda investisiya imkanları
Azərbaycan iqtisadiyyatı son illərdə müxtəlif sektorlarda — enerji, texnologiya, kənd təsərrüfatı, maliyyə və turizm sahələrində geniş investisiya imkanları təqdim edir.
Dövlət investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması üçün bir çox vergi güzəştləri və hüquqi islahatlar həyata keçirir.
Xüsusilə dövlət istiqrazları və korporativ istiqrazlar son dövrlərdə həm yerli, həm də xarici investorlar üçün cəlbedici alətə çevrilib.
Bundan əlavə, startap ekosistemi və rəqəmsal bankçılıq sektoru da yeni nəsil investisiya imkanları yaradır.
Xarici və yerli investisiyalar
İnvestisiyaları coğrafi baxımdan iki əsas kateqoriyaya bölmək olar:
Yerli investisiya
Ölkə daxilində fəaliyyət göstərən şirkətlərə, fondlara və daşınmaz əmlaka qoyulan sərmayədir. Azərbaycanda bu sahədə xüsusilə enerji, tikinti, bankçılıq və rəqəmsal texnologiyalar sektoru diqqət mərkəzindədir.
Xarici investisiya
Ölkə xaricindəki bazarlara yönəldilən vəsaitdir. Xarici investisiyalar daha geniş imkanlar təklif etsə də, valyuta dəyişiklikləri, bazar qeyri-sabitliyi və hüquqi fərqlər kimi risklər daşıya bilər.
Peşəkar investorlar, həm yerli, həm də xarici investisiyaları balanslı şəkildə bölüşdürməklə daha sabit portfel yaradırlar.
İnvestisiya edərkən nələrə diqqət edilməlidir?
Bütün sərvətinizi riskli alətlərə yönəltməyin. Xüsusilə səhmlər, kriptovalyutalar və ya yüksək volatillikli fondlar kimi sahələrdə risk payını azaldın.
Bilmədiyiniz sahəyə sərmayə qoymayın. Əgər bir investisiya aləti haqqında məlumatınız yoxdursa, əvvəl öyrənin və ya peşəkar məsləhət alın.
Duyğularla yox, məntiqlə qərar verin. Qısamüddətli bazar dəyişikliklərinə emosional reaksiya göstərmək uzunmüddətli strategiyanı poza bilər.
Etibarlı mənbələrə əsaslanın. Mütəxəssislərin, bankların və rəsmi maliyyə qurumlarının analizlərinə üstünlük verin.
İnvestisiya qərarı verməzdən əvvəl nəyi nəzərə almaq lazımdır?
İnvestisiyaya başlamazdan öncə aşağıdakı addımları atmaq tövsiyə olunur:
Məqsədi müəyyən et: Gələcəkdə nə üçün sərmayə qoymaq istəyirsən – gəlir, təhsil, ev, pensiya və ya biznes qurmaq üçün?
Risk profilini anla: Hər kəsin riskə dözümlülüyü fərqlidir.
Vaxt müddətini təyin et: Qısamüddətli, orta və ya uzunmüddətli plan qur.
Maliyyə alətlərini öyrən: Səhmlər, istiqrazlar, fondlar və ya əmlak – hansının sənə uyğun olduğunu bil.
Məsləhət al: Yelo Bank kimi etibarlı maliyyə tərəfdaşları ilə planlaşdırma daha səmərəli olar.